Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν πως ο “Άμλετ” του Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι η καλύτερη ιστορία που έχει γραφτεί ποτέ. Άλλωστε, σαν ιστορία, δεν της λείπει κάτι. Από μονομαχίες, ερωτικά πάθη και μηχανορραφίες μέχρι φιλοσοφία, δηλητήρια και… φαντάσματα. Όμως, όπως συμβαίνει πάντα με… τα πάντα, έτσι και ο Άμλετ, έχει και επικριτές. Ένας από τους πιο διάσημους επικριτές του ήταν ο πατερούλης Στάλιν.
Το μίσος του Στάλιν για τον Άμλετ έχει αποκτήσει τη φήμη ιστορικού ανεκδότου ανάμεσα στους κύκλους του θεάτρου αν και ακόμα είναι ανεπιβεβαίωτο για ποιους ακριβώς λόγους ο Στάλιν μισούσε τόσο το συγκεκριμένο θεατρικό έργο αλλά και τον “Μακβέθ”. Μάλιστα, ολόκληρες ακαδημαϊκές μελέτες έχουν αφιερωθεί στην αναζήτηση της απάντησης σε αυτό το ερώτημα.
Στην αυτοβιογραφία του “Κατάθεση” (Testimony), ο διάσημος Ρώσος συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς (Dmitri Shostakovich) υποστηρίζει πως ο Στάλιν είδε το έργο σαν υπερβολικά σκοτεινό και δυνητικά υπονομευτικό για το καθεστώς.
«Ο Στάλιν απλά δεν ήθελε να παρακολουθεί ο κόσμος έργα που η υπόθεση τους δεν τον ικανοποιούσε προσωπικά…δεν ξέρεις ποτέ τι ιδέες μπορεί να κατεβάσει το μυαλό κάποιου παράφρωνα…» γράφει αναφορικά ο Σοστακόβιτς.
Το ιδιαίτερο της υπόθεσης είναι πως ο Στάλιν επισήμως δεν απαγόρευσε ποτέ το έργο. Όμως, έκανε δημοσίως γνωστό πως το αποδοκιμάζει κατά τη διάρκεια μιας πρόβας στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, το αγαπημένο του θέατρο.
«Και γιατί είναι αυτό απαραίτητο; Το να παιχτεί ο Άμλετ σε αυτό το θέατρο;» είχε αναρωτηθεί δημοσίως.
«Αυτό ήταν το μόνο που χρειάστηκε να κάνει» υποστηρίζει ο Σοστακόβιτς.
«Όλοι γνώριζαν τι ήθελε να πει ο Στάλιν με την ερώτηση του στο Θέατρο Τέχνης και κανείς δεν ήθελε να το ρισκάρει. Όλοι φοβούνταν και για πολλά χρόνια ο Άμλετ δεν ανέβηκε σε καμία Σοβιετική θεατρική σκηνή…Όλοι φοβούνταν…»
Είναι ο Φόβος αποτελεσματικότερη μέθοδος λογοκρισίας από τις απαγορεύσεις;
Ο τρόπος με τον οποίο ο Στάλιν “ακύρωσε” τον Άμλετ έδειξε πως οι κυβερνητικές απαγορεύσεις δεν είναι η μοναδική μέθοδος για να κατασταλεί η ελεύθερη έκφραση. Όπως ανέφερε ο Σοστακόβιτς, η ικανότητα του Στάλιν να ακυρώσει τον Άμλετ με μια μόνο λέξη ήταν πολύ καλύτερη επίδειξη δύναμης από οποιαδήποτε επίσημη κυβερνητική διαταγή απαγόρευσης. Δεν απαιτούσε κανενός είδους νέου νόμου ή ακόμα και επισήμου ανακοινώσεως. Το μόνο που χρειάστηκε ήταν μόνο μια λέξη. Και ο Φόβος.
Μια πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Κάτο καταδεικνύει πως η αυτο-λογοκρισία αυξάνεται δραματικά στις ΗΠΑ με τα δυο τρίτα των Αμερικανών να δηλώνουν πως φοβούνται να εκφράσουν δημοσίως τις ιδέες τους εξαιτίας του πολιτικού κλίματος το οποίο κυριαρχείται από τον άκρατο δικαιωματισμό τύπου “wokeism”.
Αυτοί οι φόβοι δεν είναι παράλογοι. Είναι άπειρα τα παραδείγματα ανθρώπων που απολύθηκαν, διαπομπεύθηκαν και κυριολεκτικά “ακυρώθηκαν” επειδή βρέθηκαν στο στόχαστρο δικαιωματιστών.
Με το φαινόμενο ασχολήθηκαν δεκάδες ακαδημαϊκοί οι οποίοι εξέφρασαν τις ανησυχίες τους σε μια ανοικτή επιστολή που δημοσίευσε το περιοδικό Harper’s.
«Συντάκτες απολύονται επειδή δημοσίευσαν αμφιλεγόμενα άρθρα. Βιβλία αποσύρονται από τα ράφια ως μη επαρκώς τεκμηριωμένα, απαγορεύσεις σε δημοσιογράφους από το να καλύψουν συγκεκριμένα θέματα, καθηγητές περνάνε από πειθαρχικά συμβούλια επειδή αναφέρουν αποφθέγματα από λογοτεχνικά έργα στις τάξεις, ερευνητές απολύονται επειδή κυκλοφορούν ακαδημαϊκές μελέτες και διευθυντές οργανισμών καθαιρούνται για απλά λάθη» αναφέρει η επιστολή και συνεχίζει «Ήδη πληρώνουμε το τίμημα της αποφυγής ρίσκου από συγγραφείς, καλλιτέχνες και δημοσιογράφους που τρέμουν μην χάσουν τη δουλειά τους αν αποκλίνουν του κοινώς αποδεκτού τρόπου σκέψης ή ακόμα και αν δεν επιδείξουν αρκετό ζήλο κατά τον συμβιβασμό τους.»
Το κλίμα τρομοκρατίας δεν τελειώνει στους συγγραφείς και τους ακαδημαϊκούς που φοβούνται να εκφέρουν απόψεις. Εκτείνεται στα διοικητικά συμβούλια και τις εταιρικές επιτροπές όπου άνθρωποι πιέζονται προκειμένου να αποφασίσουν ποιο είδος τέχνης είναι αποδεκτό και ποιες απόψεις είναι σωστό και πρέπον να διαμοιραστούν στις πλατφόρμες.
Το να είσαι στη λάθος πλευρά της συζήτησης είναι πλέον ανοικτή πρόσκληση στην προσωπική καταστροφή. Είναι απλά ευκολότερο να συμφωνήσεις να αφαιρεθεί η “κακιά” τέχνη ή να απολυθεί ο υπάλληλος που έγινε στόχος του τουϊτερικού όχλου.
