Μας στέλνει ο Μιχάλης Δελλετέκος,
Μετά από δύο παγκόσμιες κρίσεις και την αδυναμία αντιμετώπισής των, είναι πλέον σαφές ότι το Ευρωπαϊκό ιδεώδες πέθανε. Σιγά το νέο, θα ισχυριστεί ο αναγνώστης, δέκα χρόνια τώρα άλλωστε, διάφοροι αναλυτές επεξεργάζονται σενάρια για το μέλλον της ΕΕ, και τρόπους ώστε να μετασχηματιστεί το εγχείρημα αυτό, ώστε να καταστεί βιώσιμο, ενώ άλλοι φωνασκούν ότι ο βασιλεύς ήτο γυμνός. Η πραγματικότητα είναι ότι το ευρωπαϊκό εγχείρημα, έπλευσε τα λοίσθια το 2000 με την Συνθήκη της Νίκαιας. Αυτό που ζούμε σήμερα, δεν είναι παρά οι μακροχρόνιες επιπτώσεις, ενός πύργου της Βαβέλ που καταρρέει περιμένοντας τον Μεσσία, χωρίς καμία γεωγραφική, ιστορική και πολιτισμική αναφορά, ενώ ταυτόχρονα ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία! Τόση ψυχεδέλεια!
Η Ευρώπη των Εθνών και των Πατρίδων που οραματιζόταν ο Σαρλ ντε Γκωλ μπήκε ολίγον στον γύψο, και από την αρχική θεωρητική αβελτηρία, που κυριαρχούσε τις δεκαετίες του 1970 και 1980, τον διακυβερνητισμό (intergovernmentalism), οδηγήθηκε στην Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1993 και την δημιουργία της νομισματικής ένωσης και πλέον αρχίσαμε να ομιλούμε περί λειτουργισμού (functionalism), δηλαδή για ένα πρωταρχικό στάδιο της ολοκλήρωσης (integration). Από εκεί που τα κράτη αλληλεπιδρούσαν εντός της ΕΟΚ συνεργατικά, εκπροσωπώντας τα εθνικά τους συμφέροντα, διατηρώντας όμως την αυτονομία τους σε ζητήματα υψηλής πολιτικής, πήγαμε στην παραχώρηση εξουσιών σε υπερεθνικούς δρώντες, οι οποίοι θέτουν το πλαίσιο και καθίστανται αρμόδιοι από τα κράτη για την εφαρμογή πολιτικών, καλώντας τα σε σύγκλιση. Η οικονομική συνεργασία από μέσο δημιουργίας και διατήρησης σχέσεων καλής γειτονίας, μετετράπη σε βραχίονα εφαρμογής της ολοκλήρωσης σε ζητήματα χαμηλής πολιτικής (πχ. γεωργία) με απώτερο σκοπό να δημιουργήσει ένα πλέγμα σχέσεων αλληλεξάρτησης μεταξύ των κρατών και σταδιακά να επιφέρει την ολοκλήρωση και σε άλλα πεδία, ως ένα θετικό φαινόμενο διάχυσης (positive spillover effect). Στις αρχές του 2000 μάλιστα, έρχεται και ο νεολειτουργισμός (neofunctionalism), ο οποίος προβλέπει μία διαρκώς αυξανόμενη δυσπιστία ως προς τον ρόλο του έθνους κράτους από τους αιρετούς αξιωματούχους καθώς και από τις ομάδες συμφερόντων εντός αυτού, θεωρώντας ότι οι υπερεθνικοί φορείς μπορούν να καλύψουν πληρέστερα τα συμφέροντα και τις ανάγκες τους. Η ίδια θεώρηση διατυπώνει την έννοια του εθνικού συμφέροντος ως το άθροισμα της βούλησης των ομάδων συμφερόντων που υπάρχουν εντός αυτού και μόνο. Αυτός ο ορισμός προκύπτει από την παντοδυναμία της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, που ως αποτέλεσμα οδηγεί στο χτίσιμο υπερεθνικών νομικών καθεστώτων. Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι την ρυθμιστική πολυπλοκότητα που προκύπτει από την γραφειοκρατική δομή, θα την λύσει ο τεχνοκρατικός αυτοματισμός, ο οποίος θα αυτονομείται όσο προχωρά η ολοκλήρωση και τελικώς θα δημιουργήσει τις συνθήκες όπου η ολοκλήρωση θα είναι αναπόφευκτη! Σας θυμίζει κάτι;
Εκτός όμως τον θεωρητικών αγκυλώσεων, υπάρχει ένα πρακτικό ζήτημα που είναι σημείο καμπής στην πορεία της ΕΕ και δεν είναι άλλο από την Συνθήκη της Νίκαιας το 2000. Πρακτικά, έχοντας κατά νου την μεγάλη διεύρυνση του 2004, η ΕΕ κατήργησε την χρήση του veto σε ορισμένα ζητήματα και μάλιστα εισήγαγε την ποσοτική αντιστάθμιση των ψήφων εν αναλογία της πληθυσμιακής σύνθεσης του κάθε μέλους. Οι αυτόνομες πολιτικές των εθνών κρατών εν ολίγοις πήγαν περίπατο και η μόνη στρατηγική που τους απέμεινε ήταν να συνταχθούν με την θέση κάποιας παραδοσιακής δύναμης, ώστε να πετύχουν ένα κομμάτι των στοχεύσεών τους. Η δικαιολογία πίσω από αυτήν την εξέλιξη ήταν ότι η ΕΕ έπρεπε να παραμείνει “κυβερνήσιμη”. Στην πορεία μάλιστα, όσο η στρατηγική της διεύρυνσης συνεχιζόταν, χωρίς όμως να αποτυπώνεται καθαρά ποιά είναι τα σύνορα της Ευρώπης και ως αποτέλεσμα ποιός είναι ο τελικός σκοπός και η στρατηγική βλέψη της Ένωσης, έγινε μία ποιοτική αναβάθμιση στην εμβάθυνση των σχέσεων εντός της ΕΕ, καθώς επιχειρήθηκε να περάσει μία Συνταγματική Συνθήκη, η οποία απορρίφθηκε από αρκετά εθνικά κοινοβούλια, αλλά αργότερα ήρθε τροποποιημένη από την πίσω πόρτα, ως Συνθήκη της Λισαβόνας το 2007.
Αν θέλαμε να συνοψίσουμε το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και τον τρόπο αντιμετώπισης των μείζονων κρίσεων που αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει σε οικονομικό και υγειονομικό επίπεδο, αρκεί η ρήση του Χένρι Κίσινγκερ “If I want to call Europe, who do I call?” Με αυτήν την απορία έχουμε μείνει όλοι, καθώς η αδιαφάνεια που προκύπτει λόγω της δαιδαλώδους γραφειοκρατίας, δίνει όλο και περισσότερο την εντύπωση μιας Ανώνυμης Εταιρείας, παρά μιας πολιτικής και οικονομικής ένωσης κρατών. Όταν παρουσιάστηκε η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η ευρωγραφειοκρατία εφηύρε -καλοπροαίρετα- τον όρο PIGS (Portugal Ireland Greece Spain) ως αποδιοπομπαίο τράγο που ευθύνεται εξ ολοκλήρου για την κρίση, λόγω της κακοδιαχείρισης και του υπερδανεισμού, την στιγμή που το 2009, έσπευσαν να δανείσουν στην Ελλάδα, με το πρώτο μνημόνιο, ώστε να προλάβουν οι τράπεζες να πάρουν πίσω τα λεφτά τους και να ξεφορτωθούν τα τοξικά ομόλογα. Για αμοιβαιοποίηση χρέους και ελεγχόμενη υποτίμηση του Ευρω φυσικά, ΟΥΤΕ ΛΟΓΟΣ. Τα δικά σου δικά μου και τα δικά μου δικά μου! Όσον αφορά στην πανδημία, έχουμε την Ένωση να καθυστερεί στην λήψη αποφάσεων και στην χάραξη στρατηγικής αντιμετώπισης, την οποία έχει αφήσει στα χέρια του ΠΟΥ. Βλέπουμε χώρες όπως η Ουγγαρία και το Ηνωμένο Βασίλειο να δρουν πολύ πιο συντεταγμένα και αποτελεσματικά, την ίδια στιγμή που σε Ιταλία και Ισπανία θρήνησαν εκατόμβες νεκρών. Στο ζήτημα του μεταναστευτικού που έγινε εντονότερο με την Αραβική Άνοιξη και τον πόλεμο στην Συρία, η ΕΕ έμεινε στο να μοιράζει κονδύλια και ευχολόγια, την στιγμή που άφησε τον Ευρωπαϊκό Νότο και ειδικά την Ελλάδα, να φορτωθεί το βάρος της επίλυσης ενός προβλήματος που ξεπερνά ακόμη κατά πολύ την γεωγραφική της περιφέρεια. Μίλησε ακόμη για ένταξη και αφομοίωση και έδωσε τα κλειδιά της διαχείρισης των ροών σε ΜΚΟ, αμφιβόλου προέλευσης και χρηματοδότησης. Αλήθεια, η δημιουργία παράλληλων κοινωνιών και το πολιτικό Ισλάμ, συνάδουν με την Ευρωπαϊκή θρησκευτική, πολιτιστική και ανθρωπιστική κληρονομιά που ευαγγελίζεται το προοίμιο της Συνθήκης της Λισαβόνας;
Τέλος, θέλω να είμαι σαφής. Πολλά -αν όχι όλα- τα κράτη μέλη έχουν επενδύσει τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο δεκαετιών, στην ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης. Μια διάλυση της ΕΕ λοιπόν, δεν είναι επιλογή. Οι ίδιοι οι υπέρμαχοι της ενοποίησης, αποτυπώνουν την άποψη, πως η ολοκλήρωση είναι ένας δύσβατος δρόμος και ως εκ τούτου, η διαδικασία της ενοποίησης είναι σαν ένα ελατήριο, που ανάλογα τις συγκυρίες, πότε θα συστέλλεται και πότε θα διαστέλλεται. Η πρόσφατη εξέλιξη για την δημιουργία κλειστού πρωταθλήματος μεταξύ 12 ποδοσφαιρικών ομάδων, εκ των οποίων οι 6 ήδη αποχώρησαν, και η δημιουργία του conference league, μας δείχνουν τον δρόμο. Ο ίδιος ο νεολειτουργισμός, τον οποίο ασπάζεται η πλειοψηφία των ευρωπαϊκών ελίτ, είναι μία θεωρία περιφερειακής ενοποίησης. Χρησιμοποιώντας λοιπόν την ίδια θεωρία,που αναφέρεται στο φαινόμενο διάχυσης ως καταλύτη για την ενοποιητική διαδικασία, θεωρώ ότι μία Ευρώπη, πολλών και παγιωμένων ταχυτήτων, με διαφορετικές διατάξεις και σταθμά μεταξύ τους, που θα αλληλεπιδρούν σε κάποιο βαθμό, είναι μία ρεαλιστική πιθανότητα η οποία δεν θα αργήσει να γίνει πραγματικότητα στο εγγύς μέλλον.
