Η πανδημία του κορωνοϊού την οποία βιώσαμε φαίνεται ότι άνοιξε τον δρόμο για την επιβολή μίας πρωτοφανούς δυστοπίας ειδικά στον δυτικό κόσμο. Οι κυβερνήσεις και το διεθνές σύστημα επιβάλλουν πρωτοφανή μέτρα περιστολής ατομικών και κοινωνικών ελευθεριών με υγειονομικό πρόσχημα.
Δυστυχώς, οι διανοούμενοι και οι ποιητές τού σήμερα είναι ως επί το πλείστον ανύπαρκτοι στην καλύτερη περίπτωση. Γι’ αυτό, εμείς θα καλέσουμε τον μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη, ο οποίος όμως μέσα από την ποίησή του δεν διστάζει να ξεγυμνωθεί μπροστά στον αναγνώστη και δεν φοβάται να μιλήσει με σκληρό και αφτιασίδωτο τρόπο για τις αυταπάτες που τρέφουμε ως άνθρωποι αλλά και για τη ροπή που έχουμε να αφήνουμε τον εαυτό μας έρμαιο στα πάθη του και τις αδυναμίες του. Η επιλογή του Καβάφη γίνεται διότι θεωρούμε ότι αυτά ακριβώς τα γνωρίσματα των ανθρώπων εκμεταλλεύθηκαν οι εξουσίες ώστε να καταστήσουν δυνατή την επιβολή μιας τέτοιας δυστοπίας.
Ας αρχίσουμε πρώτα από αυτούς οι οποίοι αποτελούν την εμπροσθοφυλακή της προπαγάνδας του συστήματος ώστε να νομιμοποιήσει ηθικά αλλά και να ενδύσει με επιστημονική αυθεντία τα ανελεύθερα μέτρα· γιατροί, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι εκτελούν ουσιαστικά οργανικό ρόλο μέσα στο σύστημα, φυσικά με το αζημίωτο. Ο Καβάφης σε ένα από τα καλύτερα ποιήματά του, τη θρυλική Σατραπεία (1910) ψέγει σαφώς μία τέτοια συμπεριφορά κατανοώντας όμως πλήρως τις συνθήκες και τους μηχανισμούς οι οποίοι οδήγησαν σε αυτήν την επιλογή:
Καὶ τί φρικτή ἡ μέρα ποῦ ἐνδίδεις
(ἡ μέρα ποῦ ἀφέθηκες κ’ ἐνδίδεις),
καὶ φεύγεις ὁδοιπόρος γιὰ τὰ Σοῦσα,
καὶ πιαίνεις στὸν μονάρχην Ἀρταξέρξη
ποῦ εὐνοϊκὰ σὲ βάζει στὴν αὐλή του,
καὶ σὲ προσφέρει σατραπεῖες, καὶ τέτοια.
Καὶ σὺ τὰ δέχεσαι μὲ ἀπελπισία
αὐτὰ τὰ πράγματα ποῦ δὲν τὰ θέλεις.»
Ἄλλα ζητεῖ ἡ ψυχή σου, γι’ ἄλλα κλαίει ˚
τὸν ἔπαινο τοῦ Δήμου καὶ τῶν Σοφιστῶν,
τὰ δύσκολα καὶ τ’ ἀνεκτίμητα Εὖγε·
τὴν Ἀγορά, τὸ Θέατρο, καὶ τοὺς Στεφάνους.
Αν δούμε λοιπόν αυτούς τους ανθρώπους υπό το πρίσμα του Καβάφη, πλέον μετατρέπονται από πανίσχυροι ευνοούμενοι του συστήματος σε θλιβερές υπάρξεις, διχασμένους ανθρώπους οι οποίοι λόγω ραθυμίας και οκνηρίας προτίμησαν τα εύκολα πλούτη προσκολλώμενοι στην εξουσία παρά τη δύσκολη αναγνώριση η οποία έρχεται μέσα από την προσφορά και την αναμέτρηση στον κοινωνικό στίβο.
Η επιβολή αυτών των ανελεύθερων μέτρων με αποκορύφωμα τους εκβιαστικούς εμβολιασμούς και την υποχρεωτικότητα, μοιραία μάς φέρνει στο μυαλό ένα από τα αριστουργήματα του Καβάφη, το λιτό αλλά και μεστό νοημάτων Che fece …. il gran rifiuto (1926) όπου ο Καβάφης αναλύει με απίστευτα διεισδυτικό τρόπο την ψυχοσύνθεση αυτών οι οποίοι υπακούν τυφλά στα κελεύσματα της εξουσίας αλλά και αυτούς οι οποίοι αντιστέκονται υφιστάμενοι ως εκ τούτου και τις συνέπειες των πράξεών τους. Το ποίημα είναι τόσο συγκλονιστικά διεισδυτικό ώστε περαιτέρω σχόλια απλώς περιττεύουν.
Σὲ μερικοὺς ἀνθρώπους ἔρχεται μιὰ μέρα
ποῦ πρέπει τὸ μεγάλο Ναὶ ἢ τὸ μεγάλο τὸ Ὄχι
νὰ ποῦνε. Φανερώνεται ἀμέσως ὅποιος τὤχει
ἕτοιμο μέσα του τὸ Ναί, καὶ λέγοντάς το πέρα
πηγαίνει στὴν τιμὴ καὶ στὴν πεποίθησί του.
Ὁ ἀρνηθεὶς δὲν μετανοιώνει. Ἄν ρωτιοῦνταν πάλι,
ὄχι θὰ ξαναέλεγε. Κι’ ὅμως τὸν καταβάλλει
ἐκεῖνο τ’ ὄχι — τὸ σωστὸ — εἰς ὅλην τὴν ζωή του.
Όπως τονίζουν οι εξουσιάζοντες καθώς και οι ευνοούμενοί τους σε κάθε ευκαιρία, ο κόσμος ο παλιός της ανεμελιάς και της ελευθερίας πέθανε οριστικά. Δυστυχώς, οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούμε να κατανοήσουμε ότι αυτή η αλλαγή θα είναι μόνιμη και ότι δεν πρόκειται ποτέ να επανέλθουν τα πράγματα στην πρότερη κατάσταση. Ο Κωνσταντίνος Καβάφης αναλαμβάνει στο εξαίσιο ποίημά του Ἀπολείπειν ὁ Θεὸς Ἀντώνιον (1911) να δώσει τις κατάλληλες οδηγίες ώστε αυτή η μετάβαση να είναι όσο το δυνατόν πιο ανώδυνη καθώς επίσης και να διαλύσει τις όποιες αυταπάτες τρέφει ο καθένας προκειμένου να μην δεχθεί το αναπόφευκτο.
Πρὸ πάντων νὰ μὴ γελασθεῖς, μὴν πεῖς πῶς ἦταν
ἕνα ὄνειρο, πῶς ἀπατήθηκεν ἡ ἀκοή σου·
μάταιες ἐλπίδες τέτοιες μὴν καταδεχθεῖς.
Σὰν ἕτοιμος ἀπὸ καιρό, σὰ θαρραλέος,
σὰν ποῦ ταιριάζει σε ποῦ ἀξιώθηκες μιὰ τέτοια πόλι,
πλησίασε σταθερὰ πρὸς τὸ παράθυρο,
κι ἄκουσε μὲ συγκίνησιν, ἀλλ’ ὄχι
μὲ τῶν δειλῶν τὰ παρακάλια καὶ παράπονα,
ὡς τελευταία ἀπόλαυσι τοὺς ἤχους,
τὰ ἐξαίσια ὄργανα τοῦ μυστικοῦ θιάσου,
κι ἀποχαιρέτα την, τὴν Ἀλεξάνδρεια ποῦ χάνεις.
Πέρα από την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης, ο Καβάφης στο ποίημα Τελειωμένα (1911) δεν παύει να μας εκπλήσσει προφητεύοντας, εκατό και πλέον χρόνια πριν, το ποια θα είναι και η έκβαση αυτής της κατάστασης στηλιτεύοντας και το πώς ξεγελάσθηκαν πολλοί άνθρωποι να θεωρούν ως τη μεγαλύτερη απειλή για την ύπαρξή τους τον κορωνοϊό με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό το οποίο έρχεται και είναι η πραγματική απειλή. Το ποίημα είναι τρομακτικά προφητικό και επίκαιρο.
Μέσα στὸν φόβο καὶ στὲς ὑποψίες,
μὲ ταραγμένο νοῦ καὶ τρομαγμένα μάτια,
λυώνουμε καὶ σχεδιάζουμε τὸ πῶς νὰ κάμουμε
γιὰ ν’ ἀποφύγουμε τὸν βέβαιο
τὸν κίνδυνο ποῦ ἔτσι φρικτὰ μᾶς ἀπειλεῖ.
Κι’ ὅμως λανθάνουμε, δὲν εἶν’ αὐτὸς στὸν δρόμο·
ψεύτικα ἦσαν τὰ μηνύματα
(ἢ δὲν τ’ ἀκούσαμε, ἢ δὲν τὰ νοιώσαμε καλά).
Ἄλλη καταστροφή, ποῦ δὲν τὴν φανταζόμεθαν,
ἐξαφνική, ραγδαία πέφτει ἐπάνω μας,
κι ἀνέτοιμους — ποῦ πιὰ καιρὸς — μᾶς συνεπαίρνει.
Τί μας αποδεικνύει εντέλει ο Καβάφης με τη διαχρονικότητα της ποίησης του στη συγκεκριμένη περίσταση; Ουσιαστικά φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι καταστάσεις τις οποίες βιώνουμε δεν είναι πρωτόγνωρες, εμείς έχουμε αλλάξει και ως προς την ατομική αλλά και ως προς την κοινωνική διάσταση του βίου μας. Παλαιότερα οι άνθρωποι είχαν συναίσθηση ότι ανά πάσα στιγμή παραμονεύει κάποιος κίνδυνος και καλούνταν τακτικά να απαντήσουν σε κρίσιμα διλήμματα. Αυτή η παρατεταμένη σταθερότητα και ειρήνη στον δυτικό κόσμο έκανε τις κοινωνίες να είναι εφησυχασμένες ότι το σύστημα το οποίο χαρίζει ευημερία και σταθερότητα θα λειτουργεί για πάντα ως καλοκουρδισμένη μηχανή και ότι τίποτα δεν πρόκειται να ταράξει αυτήν την ανεμελιά και τον ανεξέταστο βίο. Ακόμα και όταν αντιμετωπίζονται τέτοιες καταστάσεις, ο εκφυλισμένος και νωθρός άνθρωπος αρνείται να παραδεχθεί την πραγματικότητα στο όλον της και καταφεύγει σε ψυχολογικά καταφύγια ώστε να πείσει τον εαυτό του ότι όλα βαίνουν καλώς.
- Μητσοτάκης και Ανδρουλάκης
- Η Άνοδος των Πατριωτικών Κομμάτων στην Ευρώπη: Μια Νέα Εποχή Ελπίδας
- Η νεανική βία δεν αντιμετωπίζεται με εξοντωτικές ποινές
Σε αυτήν ακριβώς την κατάσταση εντέλει αναδεικνύεται καίριος ο πολλαπλός ρόλος ενός διαχρονικού ποιητή, όπως είναι ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Διαλύει τις αυταπάτες και φέρνει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με τον εαυτό του προτρέποντάς τον να κάνει αυτό το οποίο το σύστημα τον απέτρεψε να κάνει αποκοιμίζοντάς τον με διαφόρων ειδών ναρκωτικά: να επανεξετάσει όλες τις βεβαιότητες που είχε για τη ζωή του και να δει κατάματα την αλήθεια παίρνοντας ακέραια την ευθύνη για τις πράξεις του αλλά και τις παραλείψεις του.
