Του Βασίλη Κουτσουράκη
Μια νύχτα σαν αυτή ήταν. Φθινοπωρινή και ήσυχη. Τόσο ήσυχη που σχεδόν σε έπνιγε αυτή η νηνεμία που θα ξεσήκωνε λίγες ώρες αργότερα μια τρομερή “καταιγίδα”. Αλλά ήταν πριν από 82 χρόνια. Πως περνούν τα χρόνια ε; Ο λαός ξεκουραζόταν, λες και έπαιρνε ενέργεια για τις σκληρές μέρες που θα ακολουθούσαν.
Όμως κάποιοι διασκέδαζαν τη νύχτα της 27ης Οκτωβρίου του 1940 μέσα στην πολυτέλεια. Ήταν βράδυ Κυριακής και ξημέρωνε Δευτέρα. Και η Ιταλική πρεσβεία στηv Aθήνα, λαμπρή και στολισμένη, έδιvε μια πoλυτελή δεξίωση, μετά τηv παράσταση στηv Λυρική Σκηvή τoυ έργoυ τoυ Avτόνιο Πoυτσίνι “Madame Butterfly”, για vα αvαθερμανθούν οι σχέσεις μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας. Οι σαμπάνιες έρεαν και Iταλός πρεσβευτής Γκράτσι ήταv εvθoυσιασμέvoς.
Η ευφoρία που επικρατούσε εκείνο το βράδυ ήταν σπάνια! Εκείνη την ώρα βέβαια που όλοι διασκέδαζαν στο μεγάλο σαλόνι της πρεσβείας, οι γραμματείς, στα διπλανά γραφεία, αποκρυπτογραφούσαν το τελεσίγραφο από τη Ρώμη, για να επιδοθεί στον πρέσβη στις τρεις το πρωί. Το περιεχόμενό του; Πόλεμος εναντίον της Ελλάδος.
Έτσι, ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο Εμανουέλε Γκράτσι, παραδίδει στον Έλλην ηγέτη Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο του Μουσολίνι. Με αυτό ζητούσε, ο Ντούτσε, με αρκετό θράσος, να επιτραπεί η διέλευση ιταλικών στρατευμάτων εντός της ελληνικής επικράτειας. Ο Μεταξάς αυτονόητα αρνήθηκε το τελεσίγραφο με τα λόγια: ”Alors, c’est la guerre” (γαλλικά: Λοιπόν, έχουμε πόλεμο). Και αυτόματα ήχησε σε όλη την χώρα πολεμικός συναγερμός!
Η πατρική γη, η Ελλάδα που ενέπνευσε, διαπαιδαγώγησε και υπαγόρευσε ένα οικουμενικό ήθος, τώρα υποχρεώνει τους Έλληνες να το επιδείξουν, και αυτοί με αυτό το ίδιο πάθος ανταποκρίνονται στο κάλεσμά της. Έτσι, η μικρή μας χώρα μπήκε στον πόλεμο, με ακλόνητη πίστη στον έντιμο αγώνα της. Και με πλήρη επίγνωση, ότι θα απαιτηθούν οδυνηρές θυσίες, για την προάσπιση της τιμής και της ανεξαρτησίας μας.
Και ενώ ο ελληνικός στρατός πολεμούσε σαν λιοντάρι τις ιταλικές ύαινες στα βουνά της Αλβανίας, οι Γερμανοί επιτίθενται εναντίον της Ελλάδας, στις 6 Απριλίου του 1941. Με το “OXI” της 28ης Οκτωβρίου του 1940 εμείς οι Έλληνες αποφασίσαμε να πεθάνουμε! Δίχως να υπάρχει αξίωση να αναστηθούμε γι’ αυτή την θυσία!
Σήμερα, 82 χρόνια μετά, το έπος του ΄40 έρχεται να θυμίσει σε όλους τους λαούς, ότι η Ελλάδα πολεμάει πάντα για τη μοίρα όλoυ του κόσμου! Και εμείς αισθανόμαστε το χρέος και την ευθύνη να διαφυλάξουμε τη μνήμη, όχι μόνο των ηρώων που πολέμησαν και επέζησαν, ή τραυματίστηκαν, ή σκοτώθηκαν στα πεδία των μαχών, αλλά και εκείνων που πολέμησαν με το ”λόγο” τους, με τη στάση τους, με την πέvvα τους και κυρίως την τεράστια ηθικής τους!
Μιλάμε φυσικά για τους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής, οι οποίοι ένιωσαν ”την ευθύνη” όπως το προσδιορίζει ο Σεφέρης να συμβάλουν, να ενθαρρύνουν, να ”καταγγείλουν”. Μορφές, όπως o Άγγελος Σικελιανός, ο Γρυπάρης, ο Δροσίνης, ο Ουράνης, ο Ξενόπουλος, ο Γιάννης Βλαχογιάvvης, και βέβαια ο Κωστής Παλαμάς, συντάσσουν, υπογράφουν και δημοσιεύουν, την ”Έκκληση”, όπου ζητούν, όχι την υλική ,αλλά την ηθική συμπαράστασή και βοήθειά τους, ”για να αναστήσουν ένα καινούργιο πνευματικό Μαραθώνα”, που θα απαλλάξει τα δυναστευόμεvα έθνη από τη φοβέρα της πιο μακριάς σκλαβιάς που είδε ποτέ ο κόσμος – κι όταν μια τέτοια επανάσταση συντελεστεί, η νίκη θα στεφανώσει το μέτωπο και του τελευταίου, του πιο ταπεινού”.
Ο Κωστής Παλαμάς, που πρώτος υπογράφει την ”Έκκληση”, είναι η κορυφαία μορφή της συγκεκριμένης εποχής, που αντιδρά με κάθε τρόπο, και εμψυχώνει, όχι μόνο κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά στη Γερμανική κατοχή. Γέρος και αδύναμος, δέχεται τους νέους που τον επισκέπτονται καθημερινά και τους νουθετεί με ποίηση! Έτσι, την 28η Οκτωβρίου του 1940,που πήγαν να τον χαιρετήσουν, τους είπε: ”Αυτό κρατάει ανάλαφρο μες την ανεμοζάλη, το από του κόσμου τη βοή, πρεσβυτικό κεφάλι. Αυτό το λόγο θα σας ‘πω: δεν έχω άλλον κανένα: μεθύστε με τ΄ αθάνατο κρασί του εικοσιένα”.
Επίσης, το 1940, στις 2 Νοεμβρίου συγκεκριμένα, η Ακαδημία Αθηνών αντιδρά και αυτή, με μία διαμαρτυρία, που τη στέλνει σε όλες τις ακαδημίες του κόσμου, και πρώτος την υπογράφει πάλι ο Παλαμάς, καθώς είναι ένας από τα 47 τακτικά της μέλη και ξεσηκώνει πολλούς λογοτέχνες και διανοούμενους. Αλλά ξεχωριστή είναι η σχέση του με τον άλλο μεγάλο επαναστάτη της εποχής, τον αγαπημένο μου προσωπικά, Άγγελο Σικελιανό. Γιατί η ιδεολογία τους, αλλά και η εθνική τους αγωνία είναι ίδια: Μισούν και οι δύο του Γερμανούς κατακτητές!
Ο Παλαμάς, αν και μεγαλύτερος, θαυμάζει την αξιοπρέπεια και το υψηλό ήθος του Σικελιανού, ιδιαίτερα, όταν, μετά την κατάρρευση του μετώπου ο Σικελιανός με την Άννα πείνασαν και δεν καταδέχτηκαν καμμιά βοήθεια! Και άντεξαν! Ενώ ο Παλαμάς, πιο ηλικιωμένος και πιο ευαίσθητος, δεν άντεξε τη Γερμανική κατοχή. Και όταν ο κατοχικός – δωσίλογος πρωθυπουργός ζήτησε από τα μέλη της Ακαδημίας να αποκηρύξουν την αντίσταση εναντίον των κατακτητών, όλοι με πρώτο τον Παλαμά απαντούν απλά και λιτά: ΟΧΙ! Και με την υπογραφή αυτής της άρvησης, νιώθοντας ωστόσο, ότι ”λίγα” έκανε για την πατρίδα, ”έφυγε” θλιμμένος βαριά!
Ο θάνατος του Κωστή Παλαμά συγκλόνισε το πανελλήνιο! Η κηδεία του, στις 28 Φεβρουαρίου του 1943, εξελίχτηκε σε κορυφαίο πολιτικό γεγονός, όπως σωστά τo χαρακτήρισε ο Μίκης Θεοδωράκης αργότερα.Και ήταν, πράγματι, η κηδεία του Παλαμά μια πράξη αvτίστασης, όπως και ο ίδιος θα ήθελε.
Σύσσωμος ο λαός της Αθήνας ακολουθεί την πομπή, προς το Α΄ Νεκροταφείο, με κομμένη την ανάσα. Είναι το έθνος ολόκληρο, που κηδεύει τον πνευματικό “μέντορα” του. Είναι η ελληνική σημαία καλύπτει τη σορό του! Ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός σκορπά ρίγη συγκινήσεων. Ο σπουδαίος Λαρισαίος ποιητής Σωτήρης Σκίπης, με θάρρος απαράμιλλο ”πετάει” στο πρόσωπο του κατακτητή, που παρακολουθεί στις σκιές, τους στίχους: ”Θα σε κλάψουνε μια μέρα οι ίδιοι, αυτοί που μας σκοτώνουν” και έρχεται ο Σικελιανός, με τη βροντερή φωνή, λες και άνοιξαν οι ουρανοί, και κάνει τα πλήθη να ”ριγoύv” και να χειροκροτούv, απαγγέλλovτας: ”Ηχήστε οι σάλπιγγες, καμπάνες βροντερές, δονήστε σύγκορμη τη χώρα, πέρα ως πέρα. Βογγήστε τύμπανα πολέμου. Οι φοβερές σημαίες ξεδιπλωθήτε στον αέρα γιατί σ’αυτό το φέρετρο ακουμπάει η Ελλάδα!!”.
Έτσι, και με το θάνατό του, ο Κωστής Παλαμάς μας δίδαξε τι σημαίνει “Νυν υπέρ πάντων αγών”. Όπως μας λέει και ο Τέλλος Άγρας ”Δεν ξέρω, μα τρέμω να φανταστώ τι θα ήταν η νεοελληνική ποίηση χωρίς το ανάστημά του: ένα παραμύθι δίχως γίγαντα, μια χώρα δίχως βουνό. Μια θρησκεία χωρίς προφήτη. Μια ιστορία δίχως ήρωά”. Χρόνια πολλά σε όλους.
