Από το πενάκι του Άλαν Ξύπνιου,
Σήμερα ζούμε σε μια εποχή μετα-αλήθειας, όπου είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ της αλήθειας και του ψέματος. Η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση πλέουν είτε ωθούν τους ανθρώπους να αδιαφορούν για την εύρεση της Αλήθειας και να μην προσπαθούν καν να την ανακαλύψουν, είτε στρέφονται στη διακειμενικότητα και στην κατασκευή μιας δικιάς τους προσωπικής Αλήθειας, ενός αφηγήματος που είναι ικανό να ερμηνεύσει ικανοποιητικά τον κόσμο γύρω τους. Το παρόν άρθρο αποτελεί μια προσπάθεια εύρεσης μιας λογικής και αντικειμενικής Αλήθειας μέσα σε έναν κυκεώνα αντιφατικών αφηγημάτων που έχουν δημιουργηθεί γύρω από το πρόσωπο του Ανδρέα Παπανδρέου, Πρωθυπουργού της χώρας από το 1981 έως το 1989.
Θα αντλήσω τις πληροφορίες από τις εξής τρεις αξιόπιστες πηγές: τα δύο βιβλία του Αλέξη Παπαχελά σχετικά με την ανάρρηση της δικτατορίας των Συνταγματαρχών στην εξουσία και το παρασκήνιο της τουρκικής εισβολής Κύπρο επί καθεστώτος του Δημήτρη Ιωάννιδη («Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας: Ο αμερικανικός παράγων(1947-1967)» και «Ένα Σκοτεινό Δωμάτιο» (1967-1974)), καθώς και το «Απόρρητο Ημερολόγιο στο Καστρί: Έξι χρόνια κοντά στον Ανδρέα», που αποτελεί την προσωπική μαρτυρία του Βασίλη Κεραμά, τέως αρχηγού της προσωπικής ασφαλείας του Ανδρέα Παπανδρέου επί έξι χρόνια (1981-1986). Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Ο Βασίλης Κεραμάς γεννήθηκε το 1941 στο Ρίζο Δωδώνης-Ιωάννινων και ακολούθησε αστυνομική καριέρα, όταν το 1965 γράφτηκε στο αστυνομικό Σώμα. Με την άνοδο της χούντας, ο ίδιος χαρακτηρίστηκε «παπανδρεϊκός», αναγκαζόμενος να μεταναστεύσει στην Αυστραλία έπειτα από την απόλυσή του. Εκεί ανέπτυξε σημαντικό έργο ως δάσκαλος της ομογένειας, διδάσκοντας τη νεοελληνική, αλλά και ως ιδρυτικό μέλος του ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα) Αυστραλίας, της Επιτροπής για την Αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, αλλά και του Αυστραλιανού Εργατικού Κόμματος.
Η δράση του όμως δεν σταματάει εδώ, καθώς υπήρξε αναμεμειγμένος και με τα κομματικά ζητήματα του ΠΑΣΟΚ ως υπεύθυνος οργανωτικού και γραμματέας του ΠΑΣΟΚ Μελβούρνης (1974-1977), ενώ το 1977 συμμετείχε ενεργά στην Πανελλήνια Συνδιάσκεψη του ΠΑΣΟΚ, που είχε ιδρυθεί ήδη από τις 3 Σεπτεμβρίου 1974. Ο Κεραμάς στις 31 Αυγούστου 1977, μετά τη δικτατορία, αφότου αποκαταστάθηκε στη θέση του, πήρε μετάθεση στην προσωπική φρουρά του Ανδρέα Παπανδρέου στο Καστρί, τον οποίο είχε γνωρίσει του Ιούλιο του ίδιου έτους στην Αθήνα. Λίγο αργότερα, ο Κεραμάς θα τεθεί επικεφαλής της σωματοφυλακής του νέου πρωθυπουργού και θα παραμείνει σ’ αυτήν τη θέση για 6 χρόνια, επομένως μπορούμε να θεωρήσουμε τις καταγραφές του ημερολογίου του ως αληθείς και αξιόπιστες.
Ο Κεραμάς σκιαγραφεί το πρόσωπο του πρωθυπουργού με τα πιο μελανά χρώματα. Περιγράφει την εμπειρία του ως σωματοφύλακα του Παπανδρέου ως ιδιαίτερα οδυνηρή, ενώ ξεκίνησε να αμφισβητεί τόσο το ποιόν του πρωθυπουργού και των συνεργατών του (Μιχάλης Ζιάγκας, Γιώργος Κατσιφάρας, Άγγελα Κοκκόλα, Γιώργος Λουβάρης, ο δικηγόρος και Υπουργός Εσωτερικών Μένιος Κουτσογιώργας, ο υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Αντώνης Δροσογιάννης) όσο και την ικανότητα του να κυβερνά αποτελεσματικά την Ελλάδα. Για τους συνεργάτες-αυλικούς του περιγράφει το πώς εξυπηρετούσαν ιδία πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, προσπαθώντας να χειραγωγήσουν και να επηρεάσουν τις αποφάσεις του πρωθυπουργού προς όφελος τους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να «εκπαραθυρώσουν» άτομα που ίσως αποτελούσαν κίνδυνο για αυτά τα συμφέροντα, όπως ήταν και ο ίδιος ο Κεραμάς.
Ο Κεραμάς υποστηρίζει στο βιβλίο του ότι ο Παπανδρέου, -πέρα από ευεπηρέαστος και εύκολα χειραγωγήσιμος από άτομα του στενού του περιβάλλοντος-, διήγε υπερπολυτελή και τρυφηλό βίο καταχραζόμενος λεφτά από τις δωρεές που γίνονταν για τους αγωνιστικούς σκοπούς του ΠΑΚ κατά της δικτατορίας, πράγμα για το οποίο είχε κατηγορηθεί από άτομα τόσο εντός του ΠΑΣΟΚ αλλά και από πολιτικούς του αντιπάλους. Επίσης πολλά φαγοπότια και ταξίδια στο εσωτερικό και εξωτερικό της χώρας σε πολυτελή θέρετρα και ξενοδοχεία έγιναν με χρήματα του Έλληνα φορολογούμενου.
Οι παραπάνω πληροφορίες μπορούν να διασταυρωθούν από τηλεγραφήματα που έστελναν οι Αμερικανοί πληροφοριοδότες προς την Ουάσινγκτον, οι οποίοι χαρακτήριζαν τον Ανδρέα ως «εύπιστο και πιθανότατα ασταθή από συναισθηματική άποψη άνθρωπο, περιτριγυρισμένο από άτομα αμφιβόλου ποιότητος». Μοναδικό πλεονέκτημα χαρακτηριζόταν η επιρροή που ασκούσε ο Ανδρέας πάνω στον πατέρα του Γεώργιο, όσο αυτός ήταν εν ζωή, μιας και ο τελευταίος είχε ιδιαίτερη αδυναμία στο γιο του, όπως αποδείχτηκε από τους πολιτικούς ελιγμούς που έγιναν για την αποσόβηση της υποτιθέμενης ανάμειξης του Ανδρέα στην υπόθεση «ΑΣΠΙΔΑ».
Την ίδια στιγμή όμως που οι κόλακες που διαβιούσαν στο Καστρί ανταμείβονταν πλουσιοπάροχα σε χρήμα, είδος ή «τιμητικούς» διορισμούς για τις υπηρεσίες που προσέφεραν(;), το βοηθητικό προσωπικό στο Καστρί (όπως η Ελβίρα Κόνδυλα-Δάλα, Τούλα Μάγκου, Τασία Κωστοπούλου και Αρετή Μουμπτζή) δεν ήταν καν ασφαλισμένες στο ΙΚΑ, ενώ η σωματοφυλακή ήταν υποχρεωμένη σε εξαντλητικές υπερωρίες και σε κακή μεταχείριση από το περιβάλλον του πρωθυπουργού.
Ο Κεραμάς αναπολεί χαρακτηριστικά τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες συνόδευαν τον τότε πρωθυπουργό, ειδικά κατά τη διετία 1982-1983, σε διάφορα καταλύματα και εξοχικά -ιδιόκτητα και μη- χάριν του ερωτικών του ατασθαλιών, όπως ήταν η παραθαλάσσια έπαυλη του γιατρού-μαιευτήρα του πρωθυπουργού Θέμη Λαμπρινόπουλου στον οδό Λακωνίας της Ραφήνας, μια μονοκατοικία του ίδιου στη Ρέα, ένα νοικιασμένο διαμέρισμα στους Αμπελόκηπους από τον Κώστα Τσίμα, αργότερα αρχηγό της ΕΥΠ (Ελληνική Υπηρεσία Πληροφοριών), καθώς και μια μονοκατοικία στην οδό Φιλίππου Λίτσα 5 στο Χαλάνδρι. Φυσικά, αυτοί που βοήθησαν τον πρωθυπουργό να καλύπτει τα ίχνη του τούς ανταπέδιδε τις εξυπηρετήσεις αυτές με το αζημίωτο (ρουσφέτια, διορισμοί, δημόσιο χρήμα, διαγραφή οφειλών-χρεών).
Πιο συγκεκριμένα, ο Κεραμάς αναφέρεται πολλές φορές στο ημερολόγιο του στην ανιψιά του Ωνάση, Μαριλένα Πατρονικόλα, ως τον κατ’ εξοχήν εξωσυζυγικό δεσμό του Ανδρέα Παπανδρέου, τουλάχιστον μέχρι τον Απρίλιο του 1986. Μετά ξεκίνησε το ειδύλλιο με την «χαλαρών ηθών»,-σύμφωνα με άτομα που τη γνώριζαν προσωπικά-, αεροσυνοδό της Ολυμπιακής Δήμητρα Λιάνη. Οι πολιτικές υποχρεώσεις και καθήκοντα έμπαιναν σε δεύτερη μοίρα, όπως και η ανάγκη της πολυπληθούς συνοδευτικής ασφάλειας του πρωθυπουργού για ξεκούραση.
Όσον αφορά τον αντιαμερικανισμό του Παπανδρέου, αυτός μάλλον θα πρέπει να θεωρηθεί αμφισβητήσιμος. Μπορεί με την ευγλωττία του να παρουσίαζε τον εαυτό του ως αντιμπεριαλιστή και ως «υπέρμαχο των δημοκρατικών θεσμών» σε ολόκληρη την Ευρώπη, θεωρώντας την ΕΡΕ (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση) του άσπονδου αντιπάλου του Κ. Καραμανλή, το Παλάτι και τη Δεξιά ταυτόσημες με το παρακράτος, τη δεσποτική εξουσία και τον «ξένο παράγοντα» (Αμερικανοί) που κινούν στην πραγματικότητα τα νήματα της ελληνικής πολιτικής σκηνής, ωστόσο προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα από την πολιτική συμπεριφορά του Ανδρέα. Οι Αμερικανοί προσπαθούσαν να γεφυρωθεί το χάσμα και να αναπτυχθεί συνεργασία μεταξύ Αμερικανών και Ένωσης Κέντρου, πράγμα που άλλωστε επιθυμούσε και ο ίδιος. Με την εκλογική νίκη της Ε.Κ. το Νοέμβριο του 1963, ο Ανδρέας διαβεβαίωσε τον πολιτικό σύμβουλο και απεσταλμένο John Owens ότι η κυβέρνηση θα είχε φιλοαμερικανικό και φιλονατοϊκό πρόσημο. Φαίνεται ότι ο ίδιος υιοθετούσε την άποψη ότι απλά έκανε αντιαμερικανική ρητορική, όχι ότι ήταν αντιαμερικανός και κατά των δυτικών συμφερόντων, όπως αργότερα εκμυστηρεύτηκε στον πρεσβευτή Norbert Anschutz (Ανσούτζ) στις 13 Ιουλίου 1965.
Οι Αμερικανοί δεν πείθονταν από τις διαβεβαιώσεις αυτές, δηλαδή ότι ο Παπανδρέου είχε αγαθές προθέσεις, υιοθετώντας δημαγωγική ρητορική που στόχευε μόνο σε εσωτερική πολιτική κατανάλωση. Περισσότερο παρουσίαζε το προφίλ ενός πολιτικού τυχοδιώκτη, πράγμα αρνητικό για την πολιτική σταθερότητα της χώρας και την επιθυμία των Αμερικανών να αποφύγουν μια γενικευμένη κρίση εξαιτίας μιας εξωκοινοβουλευτικής, αντιδημοκρατικής δικτατορίας, είτε από την Δεξιά, είτε από την Αριστερά. Η εχθρότητα με το «πολυπλόκαμο τέρας» της Δεξιάς και τα Ανάκτορα ίσως να τον οδηγούσε ακόμη και σε συνεργασία με την αριστερή ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) μέσω των αριστερόστροφων στοιχείων που υπήρχαν στην Ε.Κ., σύμφωνα με την έκθεση Άλφρεντ Βίντγκεμαν. Η παραπάνω άποψη ενισχύεται και από τα λεγόμενα του συμβούλου του βασιλιά Κωνσταντίνου, Δημήτρη Μπίτσιου, σε συνομιλία που είχε με τον σταθμάρχη της CIA Jack Μorri στις 28 Ιανουαρίου 1967, λίγους μήνες πριν το πραξικόπημα. Ο πρώτος ισχυρίστηκε ότι ο Ανδρέας χρηματιζόταν από τους κομμουνιστές και τους Σοβιετικούς μέσω ελληνικών εταιρειών, χωρίς ωστόσο να μπορεί να αποδείξει τη θέση του. Αυτή η πληροφορία δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ (αλλά ούτε και διαψεύστηκε).
Η στάση των Αμερικανών προκαλεί επίσης ερωτήματα. Όταν η τριανδρία της χούντας ήλθε στην εξουσία χάρις στο τροποποιημένο νατοϊκό σχέδιο του Προμηθέα (ονόματι ΙΕΡΑΞ ΙΙ), προπηλακίζοντας πολιτικά και στρατιωτικά στελέχη που θεωρούσαν επικίνδυνα προς το νέο πολιτικό κατεστημένο, ανάμεσα τους ήταν ο Γεώργιος και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Είναι πολύ περίεργο λοιπόν που οι Αμερικανοί έκαναν συμφωνία με τη χούντα να απελευθερώσουν έναν δυνητικά επικίνδυνο άτομο για τα αμερικανικά συμφέροντα όπως ο Ανδρέας, με τον όρο ο τελευταίος να εγκαταλείψει τη χώρα. Ναι μεν η οικογένεια Παπανδρέου ήταν Αμερικανοί υπήκοοι και είχαν σημαντική επιρροή στους αμερικανικούς και ακαδημαϊκού κύκλους, αλλά είναι περίεργο που στελέχη του Κογκρέσου και ο οικονομολόγος John Kenneth Galbraith ήταν αρκετοί ώστε να μεταπείσουν μέχρι και τον Αμερικανό Πρόεδρο Lyndon Johnson μέσα στη μέση της νύχτας να μεσολαβήσει για την αποφυλάκιση για λόγους υγείας ενός…αντιαμερικανού σοσιαλιστή! (“Tell those bastards to let that son of a bitch, whatever his name is, go”).
Η «αμοιβαιότητα» στις σχέσεις Παπανδρέου-ΗΠΑ δεν σταμάτησε όμως εδώ, μιας και ο Παπανδρέου θέλησε να μεταβεί εκεί, από φόβο μήπως το στρατιωτικό καθεστώς (να σημειωθεί ότι το καθεστώς έχαιρε όχι της υποστήριξης, μα της ανοχής των Αμερικανών), θελήσει να τον απομακρύνει «μια και καλή». Ο Ανδρέας επιθυμούσε κατά τη διάρκεια της εξορίας να έχει συναντήσεις με Αμερικανούς σε θέσεις-κλειδιά στο Λευκό Οίκο και στο State Department, ωστόσο δεν του δόθηκε η δυνατότητα αυτή. Αντίθετα, κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ και τον Καναδά βρισκόταν υπό συνεχή παρακολούθηση από το FBI μέχρι και την πτώση της χούντας το 1974. Το περίεργο αυτό παζλ συμπληρώνεται από δύο ακόμη περιστατικά: Ο Henry Kissinger, σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας (1969-1975) του προέδρου Richard Nixon, δεν υπήρξε αρνητικός στο ενδεχόμενο εκλογής του Ανδρέα για τη διακυβέρνηση της χώρας, πράγμα που φανερώνεται σε συνομιλία που είχε με τον Bill Highland, επικεφαλής της Υπηρεσίας Αναλύσεων και Πληροφοριών («Θα ΞΑΝΑΣΥΝΕΡΓΑΣΤΟΥΜΕ με τον Παπανδρέου, αν χρειαστεί», η υπογράμμιση δική μου).
Επιπλέον, φαίνεται ότι ο Kissinger γνώριζε ότι ο Παπανδρέου δεν ήταν στην πραγματικότητα αντιαμερικανός, ελέω της ακαδημαϊκής καριέρας του στις ΗΠΑ. Ωστόσο και ο ίδιος δεν τον θεωρούσε ως την καλύτερη επιλογή για πρωθυπουργό. Ο Κεραμάς στο ημερολόγιο του επιβεβαιώνει ότι ο πρωθυπουργός είχε αρκετές συναντήσεις με Αμερικανούς υπό άκρα μυστικότητα, με το περιεχόμενο των συζητήσεων να παραμένει άγνωστο.
Ο Κεραμάς τελικά καθαιρέθηκε από τη θέση του ως προϊστάμενος ασφαλείας στις 6 Μαΐου 1986 και τέθηκε σε διαθεσιμότητα μετά από παρέμβαση του πρωθυπουργικού περιβάλλοντος (Κοκκόλα, Κατσιφάρας), το οποίο για χρόνια προσπαθούσε να τον απεμπολήσει ως «ανακατωσούρη» που έμπαινε σφήνα στα σχέδια επιρροής του πρωθυπουργού. Αργότερα, στις 23 Σεπτεμβρίου 1986 έλαβε παράνομη μετάθεση στην Κέρκυρα κατ’ εντολήν του Δροσογιάννη. Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια ενός κυβερνητικού της εποχής για τη μαρτυρία Κεραμά: «Σωστά και άγια αυτά που λέει ο Βασίλης. Αλλά όχι και να γκρεμίσει την κυβέρνηση και να χάσουμε τις θέσεις μας…». Τα συμπεράσματα δικά σας.
Θα κλείσω το παρόν άρθρο με τον ίδιο τρόπο που ο Κεραμάς ξεκίνησε το ημερολόγιο του: «Αρχή δείκνυσι ανδρός».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κεραμάς, Βασίλης (1989), Το Απόρρητο Ημερολόγιο στο Καστρί: Έξι χρόνια κοντά στον Ανδρέα, Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση
- Παπανδρέου, Ανδρέας (2006), Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα, τομ. Α΄-Β΄, Αθήνα: Εκδ. Λιβάνη, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Τα Νέα
- Παπαχελάς, Αλέξης (2001), Ο Βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας: Ο Αμερικανικός Παράγων (1947-1967), 16η έκδοση, Αθήνα: Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Ι.Δ. Κολλάρου & ΣΙΑ Α.Ε.
- Ένα σκοτεινό δωμάτιο (1967-1974): Ο Ιωαννίδης και η παγίδα της Κύπρου, Τα Πετρέλαια στο Αιγαίο, Ο Ρόλος των Αμερικανών, Αθήνα: Εκδ. Μεταίχμιο
